درباره استهبان

پیشینه تاریخی (زبان – فرهنگ و آداب و رسوم)

کمابیش در منابع متعدد تاریخی و جغرافیایی موجود نامی از سرزمین استهبان آورده شده است.
فارسنامه ناصری گوید که نام این شهر استهبانات بوده که پس از استیلای عرب به اصطهبانات تغییر یافته است. ریشه کلمه استهبان کلمه پهلوی “سته” است که باپسوند “بان” جمع شده و کلمه استهبان را تشکیل داده اند. بخش اول به معنای انگور و بخش دوم پسوند و به معنای نگاهبان است که در حالت پیوسته به معنی انگورستان و محلی جهت نگهداری و حفاظت از انگور می باشند. هم اکنون به زبان محلی شهرستان را “صابونات” می گویند که در اصل همان اصطهبانات است.
عبدالحسین سعیدیان در کتاب «سرزمین و مردم ایران» ص ۵۶۵ می نویسد: «در گذشته، نام این شهر اصطهبانات بوده‌است که در آبان ۱۳۵۳ خورشیدی به نام کنونی آن، یعنی استهبان تغییر کرده‌است. استهبان به نامهای دیگری مانند اصبهبذات؛ اصطبهان؛ اصطهبانات؛ استنبات ،سَوُنات ، صابونات و استهبان خوانده شده است.»
حدودالعالم با استناد از المسالک و الممالک اصطخری شهر را اصطهبان و همچنین اصطهجان می‌نامد، ابن بلخی در فارسنامه خود به اصطهبان اشاره دارد ولی نزهةالقلوب آن را اصطهبانان ذکر می‌کند، ابن حوقل و مقدسی نیز در کتب خود اصطهبانات را آورده‌اند.
منابع فوق حاکی است که در طول ده سده شکل بیانی آن ثابت مانده و فقط از لحاظ نوشتن دچار تغییری جزئی گردیده‌است، این امر نشان می‌دهد در طول سال‌های بسیار اصالت این واژه حفظ شده و تغییر نکرده‌است.
مردم این شهر، استهبان را صابونات نیز می‌نامند.

زبــان:
یکی ازجلوه های فرهنگ شهرستان زبان می باشد. زبان مردم این منطقه فارســی است و لهجه های عامیانه در آن بسیار کم دیده می شود. علاوه بر زبان فارسی، اقلیتهای عشایر ترک نیز در این منطقه وجود دارند که به زبان ترکی صحبت می کنند. گفتگو و سخنان روزمره مردم استهبان هرچند با لهجه خاصی نمی باشد اما از مقدار زیادی واژه های اصیل پارسی باستان و پهلوی برخوردار است.
همچنین در مکالمات مردم،علاوه برکلمات اصیل، لطیفه، امثال وحکم، داستانهای کوتاه و پندآمیز و گاه اشعار جایگاه خاصی دارند.

نـــژاد:
مردم منطقه استهبان از نژاد سفید – هند و اروپائی است؛ متون کهن از این نژاد با واژه آریایی یاد می کنند.

آداب و رسوم:
علاوه بر تمامی مسایل فوق، جشنهای ملی، اعیاد مذهبی، سوگواریها و همچنین آداب و رسوم قسمتهای مهم دیگری از فرهنگ مردم استهبان را تشکیل می دهند، بطوری که این فرهنگ چهارچوب زندگی مردم را بوجود آورده و بدان نظم می بخشد. در تفکر مذهبی، مردم برخی از روزهای سال به جهت وقوع حوادث مهم و ارزشمند دینی “عید” نامیده شده اند و بخاطر روح دینی حاکم بر شهرستان بسیار مورد توجه اند. در روزهای جمعه، دست کشیدن از امورات دنیوی و مشاغل روزانه و انجام فرایض دینی و قرائت ادعیه در مساجد امری معمولی و رایج است. دراعیادی چون عید مولود، عید، عیدغدیر، عیدقربان، عید فطر و نیمه شعبان، مردم با برپایی مراسم دعا و نیایش درمنازل و مساجد وانجام مراسم عقد وازدواجها، احترام قلبی خویش رابا سادگی تمام نسبت به این اعیاد بیان می کنند.
بزرگترین عید ملی این منطقه، جشن فرارسیدن اولین روزسال “نوروز” است و آداب آن تقریباً با تمامی نقاط کشور ایران یکسان است. از دیگر مظاهر فرهنگ مردم استهبان می توان به مراسم: ازدواج وعروسی، سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، سوگواری در گذشتگان، انواع خوراکهای محلی، بازیهای محلی، آوازها و رقص های محلی، لباس های محلی و… اشاره نمود.
هنرهای بومی و حرفه های این سرزمین فراوانند و از آنچه که هنوز وجود دارد، می توان به صنایع محلی زیر اشاره نمود: ملکی دوزی، روار دوزی، مشکو دوزی، شیوه بری، گیره بافی، کلاه بافی، قالی بافی، کرباس بافی، پالان دوزی، نمد مالی، صابون پزی، جوغن تراشی، سنگ تراشی، مسگری، آهنگری، شیشه گری، سفالگری، سرامیک، کاشی سازی و چرم سازی.

موقعیت جغرافیایی و اقلیمی:
شهرستان استهبان در شرق استان فارس قرارگرفته و از شمال به دریاچه بختگان از جنوب به کوههای تودج (توده) از غرب به دشت رونیز و از شرق به کوههای داراب و ایج محدود می شود، درحقیقت این منطقه دشتی است با وسعت 2000 کیلومتر مربع و میانگین ارتفاع 1731 متر از سطح دریا که توسط کوهها احاطه شده است. از این شهر مدار 29 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 30 دقیقه طول شرقی می گذرد. جاده کوهستانی شرق شهرستان به طول 35 کیلومتر عامل ارتباط آن با شهر «نی ریز» است. جاده غربی شهرستان به طرف شیراز از دشتهای به هم پیوسته گرده و رونیز می گذرد. این جاده تا شیراز 175 کیلومتر طول دارد. کوههای مرتفع قسمتهای غربی، جنوب غربی، جنوبی و تاحدودی شمال منطقه را فراگرفته اند که مهمترین ارتفاعات آن سلسله جبال تودج است که دراصل دنباله زاگرس جنوبی می باشد. بلندترین ارتفاع در این سلسله 2300 متر است.
منابع آب منطقه را چشمه، قنات و رودخانه تشکیل می دهند. رودخانه های این شهرستان فصلی اند و دراسفند و فروردین سالهای پرباران، از ارتفاعات جنوبی مشرف به شهرستان سرچشمه گرفته و باگذشتن از غرب شهر به سوی شمال، روستاهای خیر جاری می شوند.
چشمه های “قعری” (قهری)، “پادزهری”، ‌”بوخو”، “مرخنه” و”بک بک” از مهمترین منابع آب شهرستان به شمار می روند. حداکثر گرمای تابستان 36 درجه و حداقل سرمای زمستان 5 درجه زیر صفر است. متوسط باران سالانه 3.. میلیمتر گزارش شده است.
پوشش گیاهی این ناحیه اهمیت فراوان دارد، زیرا جنگلهای پراکنده آن درختهای متنوعی را در خود پرورش می دهند. درختان به ‌”ارژن” سروکوهی، جرگه و… طبیعت سرسبزی را برای این منطقه فراهم آورده اند.
البته درختکاری یکی از ویژگیهای مردم این سرزمین از گذشته بسیار دور بوده است. بیشترین تعداد درختان این ناحیه درخت “انجیر” است و استهبان چه از نظرمقدار و چه از نظر کیفیت تولید انجی، مقام نخست را در جهان داراست. علاوه بر موارد فوق، باغداران استهبان به پرورش انواع درختان باغی از جمله انگور، بادام، انار، مرکبات و مقدارکمی سیب و گلابی و آلوسیاه می پردازند.
مزارع شهرستان درشمال، شمال شرقی و شرق قرار گرفته و باتوجه به شرایط مساعد جغرافیایی در این منطقه، گندم، جو، پنبه، ذرت، حبوبات، زعفران، صیفی جات و سبزیجات، بخوبی پرورش می یابند.
حیوانات شکاری و قابل صید درگذشته نه چندان دور، بسیار فراوان بوده که متاسفانه بر اثر شکار بی رویه به حداقل رسیده است.
از لحاظ زمین شناسی، خاک این ناحیه رسوبی و مخلوط باماسه و آهک است که دردشتها ازمقدار ماسه کاسته می شود. در این منطقه معادن سنگ مرمریت، چینی و سیاه وجود دارد که دراستهبان، خیر، رونیز و ایج پراکنده اند. در رودبار ایج، معدن منگنز شناسایی شده ولی هنوز به مرحله بهره برداری و استخراج نرسیده است. معادن نفت نیز در ناحیــــــــه “دم تنگ” ( حدود ده کیلومتری غرب شهرستان) از مقادیر قابل توجهی نفت سبز برخوردارند و رگه های طلا نیز به مقدار کم در خاکهای ناحیه رودبار یافت شده است.

وضعیت شهرستان استهبان از نظر تقسیمات کشوری:
– تعداد شهر: 3 شهر: شامل استهبان، رونیز، ایج
– تعداد بخش: 2 بخش: مرکزی، رونیز
– تعداد دهستان: 3 دهستان: ایج، خیر، رونیز
– تعداد آبادی: دارای سکنه 61
– وسعت: 5/1968 کیلومترمربع

شهرستان استهبان و جایگاه مذهبی آن
استهبان، در گذشته‌ای نه‌چندان دور، از مراکز مهم مطالعات شیعی به‌حساب می‌آمده و در حدود دو سده، طلاب علوم دینی در این شهر به تحصیل می‌پرداختند. به‌طوری که به این شهر، لقب نجف اصغر یا نجف کوچک را داده بودند.
امروزه نیز این شهرستان بیشترین تعداد حافظان قرآن را در سطح کشور دارد و به این خاطر گاه شهرستان قرآنی استهبان نامیده می شود.